Ayblanuvchi huquqlari

Agar hukumat biror shaxsni jinoyatda ayblasa, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va ko‘plab milliy konstitutsiyalar hukumat shaxsning erkinligini cheklashidan oldin, odil sud jarayoni qoidalarini adolatli qo‘llashni kafolatlaydi. Ayblanuvchining huquqlari erkinligi xavf ostida bo‘lsa, ularni himoya qilish uchun mo‘ljallangan. Ushbu huquqlar 11-bob: Sudlar va Qonunchilikda batafsil o‘rganiladi.

Hibsga olish chog‘idagi huquqlar

Qonun ustuvorligi hukmron bo‘lgan davlatlarda politsiya shaxsni hibsga olayotganida, ularga ma’lum huquqlarni tushuntirishi shart. Bunga o‘z ishi bo‘yicha advokat yollash huquqi hamda sudda qarshi ishlatilishi mumkin bo‘lgan har qanday bayonot berishdan ogohlantirish kiradi. 2016-yilda Kongress Huquqiy Kutubxonasi tomonidan o‘tkazilgan hisobotga ko‘ra, 108 ta davlat ushbu ogohlantirishlarni talab qiladi. Yevropa Inson huquqlari konvensiyasi va Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida ham shunga o‘xshash qoidalar mavjud. Ushbu huquqlarga quyidagilar kiradi:

● sukut saqlash huquqi;

● aytilgan har qanday gap sudda qarshi dalil sifatida ishlatilishi mumkinligi haqida ogohlantirish;

● advokat bilan maslahatlashish huquqi;

● sudda o‘zini himoya qilish huquqi.

Qidiruv va musodara

Qonun ustuvorligi tizimlarining shaxslar huquqlarini himoya qilishning yana bir usuli asossiz tintuv va musodara qilishdan himoya qilishdir. Bu shuni anglatadiki, huquqni muhofaza qilish organlari faqat asosli qidiruv va musodara o‘tkazishi mumkin. Ushbu sohadagi ko‘plab nizolar qidiruv va musodaraning asosli yoki asossizligini aniqlashga qaratilgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti barcha mamlakatlar uchun politsiya faoliyatiga oid eng yaxshi tavsiyalarni ishlab chiqqan, jumladan, shaxslar, ularning uylari yoki mulklarini qidirish huquqini ushbu standart bilan cheklashni tavsiya qiladi. Biroq, ko‘plab mamlakatlar ushbu cheklovlarga rioya qilmaydi. Bunday davlatlarda politsiya har qanday vaqtda shaxsning uyini yoki mulkini tintuv qilishi yoki uni so‘roq qilishi mumkin.

Habeas Corpus orderi va sudga murojaat qilish huquqi

Barcha huquq davlatlarida qamoqda saqlanayotgan shaxs sudga olib kelinishni va nima uchun qamalganini aytishni talab qilish huquqiga ega. Ba'zi mamlakatlarda bu jarayon habeas corpus orderi deb ataladi. Ushbu huquq tan olinmagan mamlakatlarda shaxs o'z erkinligini talab qilish yoki hukumatdan unga qo'yilgan ayblarni isbotlashni talab qilish huquqisiz cheksiz muddatga daxlsiz saqlanishi mumkin.

Tarjimon: Diyorbek Kamolov Siyosat Bo'limi Lideri: Sardor Xamdamov

Source: https://openstax.org/books/introduction-political-science/pages/4-5-the-rights-of-the-accused