Eksport va import nima?

Eksport va import mamlakat iqtisodiyotining umumiy salomatligini aniqlashda muhim rol o'ynaydi. Mamlakatlar eksport va importdan olingan ma'lumotlarni iqtisodiyotda ortiqcha yoki kamomad bor-yo'qligini aniqlash uchun ishlatadilar. Agar siz logistika, moliya yoki xorijiy mamlakatlar o'rtasidagi yuk tashishlarni boshqarish bilan bog'liq davlat lavozimida ishlasangiz, eksport va importning qanday ishlashini tushunish sizga foyda keltirishi mumkin. Ushbu maqolada biz eksport va import nima ekanligini, ularning iqtisodiyotga qanday ta'sir qilishi mumkinligini va eksport va import bilan bog'liq bir necha kasblarni ko'rib chiqamiz.

Eksport nima?

Eksportlar – bu mamlakat ichida ishlab chiqarilgan va chet eldagi biznes yoki iste'molchilarga sotiladigan tovar va xizmatlar. Bu jarayon, tovar va xizmatlarini sotayotgan mamlakatga moliyaviy daromad kirishini ta'minlaydi. Kompaniyalar o‘z mahsulot va xizmatlarini xorijiy mamlakatlarga eksport qilishni tanlashlari mumkin, chunki bu ularga quyidagilarni amalga oshirish imkonini beradi:

- Global savdoda ishtirok etish

- Yangi bozorlarga kirish

- Daromadni oshirish

Odatda kompaniyalar o‘z mahsulot yoki xizmatlari boshqa kompaniyalarnikidan ustun bo‘lgan sohalarda eksport qilishni afzal ko'radilar, chunki ular raqobat ustunligiga ega. Shuningdek, iqlim va geografiya asosida boshqa mamlakatlarda mavjud bo'lmagan tabiiy mahsulotlarni eksport qilishlari mumkin. Masalan, Yamayka, Keniya va Kolumbiya iqlimi qahva yetishtirish uchun qulaydir. Bu ularga o‘z mintaqasida qahva yetishtira olmaydigan davlatlarga ushbu mahsulotni eksport qilish imkoniyatini beradi.

Eksport nima?

Importlar — bu biznes yoki mijoz boshqa mamlakatdan sotib oladigan tovar va xizmatlardir. Bu esa chet el tovarlari va xizmatlarini sotib olayotgan mamlakatdan mablag‘larning chiqib ketishiga olib keladi. Ko‘pgina mamlakatlar ichki daromadni oshirish uchun eksportni importdan ko‘proq qilishga intilsalar-da, yuqori darajadagi importlar o‘sayotgan iqtisodiyotni ko‘rsatishi mumkin. Ayniqsa, agar importlar asosan ishlab chiqarish vositalari, masalan, uskunalar va texnikalar bo‘lsa, import qiluvchi mamlakat ushbu vositalardan iqtisodiyotning mahsuldorligini oshirish uchun foydalanishi mumkin.

Masalan, AQShdagi qog‘oz ishlab chiqaruvchi kompaniya Italiyadan yangi mashinani import qilishni tanlashi mumkin, chunki mashinani o‘zlari ishlab chiqargandan yoki mahalliy yetkazib beruvchidan sotib olgandan ko‘ra tejamkorroq. Ishlab chiqaruvchilar mashinani o‘rnatgandan so‘ng, bu qog‘oz ishlab chiqaruvchi kompaniyaning qog‘oz mahsulotlarini ishlab chiqarish imkoniyatini oshirishi mumkin, bu esa kelajakda daromadlarini oshirish va ko‘proq tovarlarini eksport qilish imkoniyatini beradi.

Eksport va import nima uchun muhim?

Eksport va import muhim, chunki ular birgalikda mamlakatning savdo balansini tashkil qiladi, bu esa iqtisodiyotning umumiy salomatligiga ta'sir qilishi mumkin. Sog'lom iqtisodiyotda, import va eksport doimiy o'sish ko'rsatadi. Bu, odatda, barqaror va kuchli iqtisodiyotni anglatadi. Agar eksport va import o'rtasida muvozanat bo'lmasa, bu savdo ortig‘i yoki savdo kamomadi yuzaga kelishiga olib kelishi mumkin.

Savdo ortig‘i mamlakatning eksportlari importlaridan ko'proq bo'lganida yuzaga keladi. Bu, chet el bozorlaridan milliy valyutaga net mablag‘ kirishini anglatadi. Savdo ortig‘i, odatda, sog'lom iqtisodiyotni ko'rsatadi. Savdo kamomadi esa mamlakatning importlari eksportlaridan ko'proq bo'lganida sodir bo'ladi. Bu, chet el bozorlariga milliy valyutaga net mablag‘ chiqishini anglatadi. Savdo kamomadi, odatda, mamlakat o‘z mahsulotlarini ishlab chiqarish qobiliyatiga ega bo'lmaganda, quyidagi sabablar bilan yuzaga keladi:

- Malaka yetishmasligi

- Resurslar kamligi

- Arzon narxlarda mahsulot ishlab chiqaradigan boshqa mamlakatlardan mahsulot sotib olishni afzal ko'rish

Eksport va importning iqtisodiyotdagi rolini to‘liq tushunish uchun ularning mamlakatning yalpi ichki mahsulotiga (YIM), valyuta kursiga, inflyatsiya darajasiga va foiz stavkalariga ta'sirini o‘rganish foydali bo‘lishi mumkin. Quyida har bir mavzu bo‘yicha qo‘shimcha ma'lumotlar keltirilgan:

Yalpi ichki mahsulot (YIM)

Mamlakatning yalpi ichki mahsuloti (YIM), shuningdek, uning milliy daromadi deb ataladi, ma'lum bir vaqt davomida ishlab chiqarilgan umumiy tovarlar va xizmatlarning yalpi bozor qiymatidir. YIM mamlakat iqtisodiyotining umumiy salomatligini kuzatishda eng keng tarqalgan ko'rsatkichlardan biridir, chunki u iqtisodiyot o'sayotganini yoki rutsadagi holatini aniqlashda yordam beradi. YIMni hisoblash uchun, avval to'liq eksportdan to'liq importni ayirish orqali net eksportni aniqlash kerak:

Net eksport = to'liq eksport - to'liq import

Musbat net eksport savdo ortig'ini ko'rsatadi, manfiy net eksport esa savdo kamomadini bildiradi. Mamlakatning YIMini aniqlash uchun quyidagi formulani ishlatishingiz mumkin:

YIM = iste'mol xarajatlari + investitsiya xarajatlari + davlat xarajatlari + net eksport

Ushbu tenglamada iste'mol xarajatlari xususiy uy xo'jaliklari tomonidan amalga oshiriladigan xarajatlarni, shu jumladan, uzoq muddatli tovarlar, qisqa muddatli tovarlar va xizmatlarni anglatadi. Investitsiya xarajatlari ichki bizneslarning uskunalar va yangilanishlarga sarflaydigan pulini bildiradi. Davlat xarajatlari esa yakuniy tovarlar va xizmatlar bo‘yicha davlat xarajatlarining umumiy summasini hisobga oladi.

Valyuta kurslari

Valyuta kursi — bu mamlakat valyutasining boshqa mamlakat valyutasi bilan solishtirilgandagi joriy qiymatidir. Mamlakatning valyuta kursi, eksport va importlari o'rtasida yaqin aloqalar mavjud. Agar bir mamlakatning ichki valyutasi boshqa mamlakatlardagi valyutalardan arzon bo'lsa, bu eksportni rag'batlantirishi va importni qimmatroq qilishiga olib kelishi mumkin. Agar bir mamlakatning ichki valyutasi boshqa mamlakatlardagi valyutalardan qimmatroq bo'lsa, unda aksincha bo'ladi: mamlakat eksportlarining kamayishi va importlarining oshishi kuzatilishi mumkin.

Inflyatsiya darajalari va foiz stavkalari

Inflyatsiya tanlangan tovarlar va xizmatlarning umumiy narxining belgilangan bir vaqt oralig'ida oshish tezligini o'lchaydi. Yuqori inflyatsiya darajasi, odatda, yuqori foiz stavkalariga olib keladi. Bu esa importning oshishi va eksportning kamayishiga sabab bo'lishi mumkin, chunki chet eldan tovarlarni xarid qilish ichki bozorga nisbatan tejamkorroq bo'ladi.

Ushbu tendentsiyalarni kuzatish moliyaviy mutaxassislarga iqtisodiy o'zgarishlarni oldindan aytish imkonini beradi, bu esa ularning chorak yoki yillik YIM o'sish sur'atlarini prognoz qilish va investorlarga ma'lumot berish uchun foydalidir.

Misollar

Quyida eksport va importning mamlakat iqtisodiyotining umumiy salomatligiga qanday ta'sir qilishiga oid ba'zi misollar keltirilgan:

Savdo ortig‘i misoli

Agar Xitoy 2019-yilda 1 trillion dollar qiymatidagi tovarlarni eksport qilsa va o'sha yili faqat 200 milliard dollar qiymatidagi tovarlarni import qilsa, unda ular 800 milliard dollar miqdorida savdo ortig‘iga ega bo‘ladi. Bu Xitoy 2019-yilda import qilganidan ko'ra ko'proq tovarlarni eksport qilgani sababli sodir bo'ladi, bu esa ularning mamlakatiga mablag‘larning kirishini ta'minlaydi.

Savdo kamomadi misoli

Agar AQSh bu yil 1,68 trillion dollar qiymatidagi tovarlarni import qilsa va o'sha davrda 1,12 trillion dollar qiymatidagi tovarlarni eksport qilsa, bu 565,6 milliard dollar miqdorida savdo kamomadini yuzaga keltiradi. Bu AQSh import qilgan tovarlarining eksport qilganlaridan ko'proq bo'lishi natijasida sodir bo'ladi, bu esa ortiqcha mablag‘larning chiqib ketishiga olib keladi.

Eksport va import bilan ishlovchi kasblar

Eksport va import bilan ishlovchi ko'plab kasb imkoniyatlari mavjud. Katta kompaniyalar, masalan, mashinalar, texnologiya, transport vositalari, tovarlar va minerallar kabi mahsulotlarni ishlab chiqaradiganlar, odatda, import-eksport sohasida faoliyat yuritadilar. Quyida eksport va import bilan shug'ullanadigan ba'zi kasblar keltirilgan:

- Ta'minot zanjiri menejeri: Ta'minot zanjiri menejeri ishlab chiqarishning har bir bosqichini nazorat qiladi, xom ashyo xarid qilishdan to yakuniy mahsulotni etkazib berishga qadar. Ular tovarlarning tarqatish markazlaridan mijozlar va do'konlarga o'tkazilishini tashkil qiladi.

- Havoda eksportni muvofiqlashtiruvchi: Havoda eksportni muvofiqlashtiruvchi mahsulotlarni havo orqali jo'natish uchun zarur bo'lgan barcha ma'muriy vazifalarni boshqaradi. Ular hujjatlarni, hisob-fakturalarni, to'lovlarni va bojxona deklaratsiyalarini tartibga solishadi.

- Dengizda eksportni muvofiqlashtiruvchi: Havoda eksportni muvofiqlashtiruvchi kabi, dengizda eksportni muvofiqlashtiruvchi ham mahsulotlarni xorijga jo'natish uchun zarur bo'lgan barcha ma'muriy vazifalarni boshqaradi. Ular hujjatlarni, hisob-fakturalarni, to'lovlarni va bojxona deklaratsiyalarini tartibga solishadi.

- Logistika menejeri: Ta distribution menejerlari deb ham ataladi, logistika menejerlari biznesdagi mahsulotlarning oqimini nazorat qiladi. Ular mahsulotlarining savdo tranzaksiyalarini amalga oshirish uchun to'g'ri joyda va to'g'ri vaqtda bo'lishini ta'minlaydi. Logistika menejerlari ko'pincha ombor xodimlarini nazorat qiladi va yetkazib beruvchilar va tarqatish mijozlari bilan to'g'ridan-to'g'ri muloqot qiladi.

- Operatsiyalar menejeri: Operatsiyalar menejeri biznesning faoliyat va ishlab chiqarishini nazorat qiladi. Ular kompaniyaning ishlab chiqarish mashinalarini saqlash, kompaniya nomidan strategik qarorlar qabul qilish va belgilangan qonun va qoidalar asosida hujjatlarni ro'yxatdan o'tkazish uchun mas'ul bo'lishi mumkin.

- Bojxona brokeri: Bojxona brokeri kompaniyalar bilan ishlaydi, ularning import va eksportlari AQSh Bojxona va Chegara Murojaatlari (CBP) tomonidan belgilangan federal talablariga javob berishini ta'minlaydi.

- Xalqaro savdo bo'yicha muvofiqlik menejeri:

Xalqaro savdo bo'yicha muvofiqlik menejeri ishlayotgan kompaniyaning barcha xalqaro qonun va qoidalariga, eksport va import bilan bog'liq bo'lgan talablariga rioya qilishini ta'minlaydi. Ular xorijiy va mahalliy savdo amaliyotlari, xalqaro huquq va logistika sohasida mutaxassislardir.