Kriptovalyuta nima?

TA’RIFI: KRIPTOVALYUTA BU RAQAMLI, YOKI VIRTUAL, ELEKTRON PUL

Kriptovalyutaning ta’rifi va misollari

Kriptovalyuta bu blokcheynda yashaydigan raqamli pul sistemasi.Blokcheyn bu har bitimlar kriptovalyutadan foydalanadigan kompyuterlar va tugunlar tomonidan tekshiriladigan va ximoyalanadigan joy.Kriptovalyuta tushunchasi birinchi marotaba  1998-yilda  buni amalga oshirish uchun markaziy hokimiyatga ishonmasdan, yangi pul shaklini yaratish va muomala qilish uchun kriptografiyadan foydalanish haqida gapirgan Wei Dai  tomonidan qayd etilgan.

• Alternativ ismi: raqamli valyuta

Bitkoin eng mashxur  kriptovalyuta va birinchi blokcheynni joriy etishning birinchi sanoat kuchli versiyasi. Bu birinchi marotaba 2009-yili Satoshi Nakamoto tomonidan yozilgan oq qog’oz orqali taqdim etilgan.Raqamli, markazlashmagan va banklarga va boshqa moliya tashkilotlarga qaram bo’lmagan himoyalangan tulov sistemasi tushunchasi e’tibordi tortdi.

2022-yil  Avgust holatiga ko’ra, CoinMarketCap ga binoan hozirda 20 000 dan ortiq kriptovalyutalar mavjud bo'lib, ularning global bozor qiymati 1 trillion dollardan ortiq 502 birjada sotiladi. Ethereum, Xrp, va Litecoin eng mashxur kriptovalyutalardan.

Kriptovalyuta qanday ishlaydi

Oddiy kriptovalyuta bitimi,uni bir insondan boshqa insoga jo’natishni o’z ichiga oladi. Kriptovalyutalar virtual “hamyon” da saqlanadi, va o’tkazish bir hamyondan keyingi hamyonga sodir bo’ladi.

• Eslatma

Barcha kriptovalyuta tranzaktsiyalari o'ziga xos kriptografik imzoga ega bo'lib, u blokcheynda belgilangan  yozuvni yaratadi

Har bir hamyoning o’ziga biriktirilgan ommaviy va xususiy kaliti bo’ladi.Ommaviy kalit sizning hamyoningizga manzil yaratish uchun ishlatilinadi, shuning uchun siz kriptovalyutalarni qabul qilishingiz mumkin.Xususiy kalit, hamyon bilan birlashtirilgan holda, kriptovalyuta bitimlarini tasdiqlashga yordam beradigan kriptografik imzoni beradi.

 Masalan, agar Sem bir Ethereum(1ETH) ni Nina ga jo’natishga qaror qilsa, 1ETH Semning hamyonidan olinadi va Nina nikiga qo’shiladi.Bitim  qabul qiluvchining manzili, jo'natuvchining imzosi va boshqa narsalar qatorida ko'chirilishi kerak bo'lgan kripto qiymati kabi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan kod bo'lagi bo'ladi. Bu amalga oshirilgandan so'ng, bu harakat tekshirish yoki qazib olish uchun Ethereum tarmog'ida efirga uzatiladi.

• Eslatma

Kriptovalyutalar hukumatlar tomonidan qo'llab-quvvatlanmaydi va qonuniy to'lov vositasi emas.

Butun dunyo bo'ylab tarmoqlardagi kompyuterlar ushbu so'rovlarni qabul qiladi va ular "blok" deb ataladigan narsada birlashadilar. Keyinchalik bu mashinalar murakkab kriptografik muammolarni hal qilish orqali blokdagi barcha bitimlarning haqiqiyligini tekshiradi. Blok tasdiqlangan yoki qazib olingandan so'ng, u blokcheynga qo'shiladi. Buni amalga oshiradigan konchi yoki kompyuter o'z harakatlari uchun haq oladi.

Muhim voqealar

Elektron pul tushunchasi 1990-yillardan beri mavjud. Kriptovalyutalarning ko'plab versiyalari Bitcoin 2009 yilda paydo bo'lgunga qadar yillar davomida unchalik sezilmasdan keldi va ketdi.

Kriptovalyutalarni qabul qilish bilan bog'liq ba'zi hiqichoqlardan so'ng, ular endi ko'payib borayotgan moliyaviy xizmat ko'rsatuvchi provayderlar tomonidan qabul qilinmoqda. 2014 yilda Overstock onlayn sotuvchisi Bitcoin to'lovlarini qabul qila boshladi. Visa va PayPal ham kriptovalyuta operatsiyalarini amalga oshirish imkoniyatlarini taqdim etadi.

• Eslatma

Kriptovalyutani sotib olish uchun sizga kamida 1 dollar kerak bo'ladi va siz uni kriptovalyuta krediti yoki debet kartalari yordamida sarflashingiz mumkin. Biroq, siz kripto valyutasini sarflaganingizda soliqlar qanday ishlashini bilishingiz kerak. Agar sizning bitkoiningiz uni sotib olganingizdan beri o'sgan bo'lsa, qiymatning oshishi shartlarga qarab soliqqa tortiladigan daromad yoki kapital o'sishi hisoblanadi.

Kriptovalyutani sotib olish usuli yillar davomida o'zgardi. Coinbase kabi platformalar yoki Robinhood kabi chakana savdo platformalari yordamida savdo qilish juda oson bo'ldi.

Kriptovalyuta qonunlari hali ham shakllanayotganini tushunish juda muhimdir. Tovar fyucherslari savdo komissiyasi (TFSK) Qo'shma Shtatlardagi kriptovalyuta fyucherslari va spot bozorlari savdosini, Qimmatli qog'ozlar va birja komissiyasi (QBK) kriptovalyuta bilan bog'liq investitsiyalarni boshqaradi.

Kriptovalyutaga sarmoya kiritishning ijobiy va salbiy tomonlari

Ijobiy tomonlari                                                   

• Yuqori daromad olish imkoniyati           

• Har xillikni taklif qiladi

Salbiy tomonlar

•  O'zgaruvchanlik xavfi

• Tushunishga qiyin bo’lishi mumkin

• Baholash uchun benchmark yo’g’ligi

• Firibgarlik va firibgarliklarga ochiq

Ijobiy tomonlari tushuntirilishi

• Yuqori daromad olish imkoniyati: kafolat yo'q, lekin daromad yuqori bo'lishi mumkin. Biroq, so'nggi yillarda Bitcoin qiymati katta o'sish va o'zgaruvchanlikni ko'rdi. 13 yillik tarixida Bitcoin juda yuqori o'rtacha yillik daromad keltirdi.

• Har hiligni  taklif qiladi: Kriptovalyuta boshqa investitsiyalaringizdan farq qilishi orqali portfelingizni oshirishi mumkin. Kripto daromadlari boshqa aktivlar sinflari, masalan, qimmatli qog'ozlar bilan bog'liq emas. Shunday qilib, diversifikator sifatida kam miqdordagi kriptodan foydalanish umumiy daromadni oshirishi yoki katta yo'qotishlarning oldini olishi mumkin.

           Kamchiliklari tushintirilishi

•  O'zgaruvchanlik xavfi: Agar siz kriptovalyutaga sarmoya kiritsangiz, yovvoyi sayohatga tayyor bo'ling. Chiqarilganidan beri uning qiymati ko'tarildi va pastga tushdi. Misol uchun, bitkoinning narxi 2017 yilda birinchi marta 1000 dollardan oshdi, yil oxiriga kelib 19 000 dollardan oshib, rekord darajaga yetdi, keyin bir yil o'tib qariyb 3 000 dollarga tushdi. 2021-yil oktabr oyida kriptovalyuta narxi qariyb 66 000,12 dollarga ko‘tarilganda yangi yuqori ko‘rsatkichlarni o‘rnatdi.

• Tushunish qiyin bo'lishi mumkin: Umuman olganda, siz faqat o'zingiz bilgan narsalarga sarmoya kiritishingiz kerak. Misol uchun, agar siz aktsiya sotib olsangiz, kompaniya nima bilan shug'ullanayotgani va qanday qilib pul topishini bilish juda muhimdir. Kriptovalyutani tushunish qiyin bo'lishi mumkin, chunki u raqamli va moddiy emas. Har qanday sotib olishdan oldin, sizga blokcheyn va kriptovalyuta ortidagi boshqa tushunchalarni tushunish kerak bo'lishi mumkin (va xohlaysiz).

• Baholash uchun benchmark yo'q: Hozirda kriptovalyuta qiymatini boshqa investitsiya turlari bilan solishtirishning yagona usuli yo'q. Bu siz o'z qiymatidan ko'proq pul to'layotganingizni bilishni qiyinlashtiradi.

• Firibgarlik va firibgarlik uchun ochiq: Anonimlik, murakkablik va o‘zgaruvchan qoidalar va qonunlar kriptovalyutalarni firibgarlik va firibgarlikka nisbatan zaifroq qiladi. CFTC, SEC va Moliyaviy sanoatni tartibga solish organi (FINRA) kabi tartibga soluvchi organlar barcha investorlarga kriptovalyutadan foydalangan holda Ponzi sxemalari va boshqa firibgarliklar haqida ogohlantirishlar berdi.

• Eslatma

Kriptovalyuta ko'pincha uni boshqa valyutalarga nisbatan o'ziga xos qiladigan asosiy narsa - anonimligi uchun yomon ko'rishadi. Bitcoin va boshqa kriptovalyutalar noqonuniy faoliyat uchun ishlatilgan, shuning uchun odatda kriptovalyutalar jinoyatchilarning quroli ekanligiga ishonishadi.

Bu investorlar uchun nimani anglatadi

Kriptovalyuta ko'plab investorlar uchun to'g'ri kelmasligi mumkin, chunki uning yuqori xavfliligi. Siz undan tezda pul ishlashingiz mumkin bo'lsa-da, narxlar ham juda o'zgaruvchan. Siz pulni tezroq yo'qotishingiz mumkin. 

Ba'zilar kriptovalyutani qimmatbaho metallar, xususiy kapital, kolleksiya buyumlari va fond birjalarida sotilmaydigan boshqa investitsiyalar bilan birlashtirilgan "muqobil" sarmoya deb o'ylashlari mumkin.

Agar sizda ko'p pul va turli xil investitsiyalar bo'lsa, kriptovalyuta kabi alternativalarga kichik investitsiya qo'shsangiz, portfelingizni yanada kengaytirishga  yordam beradi.

Asosiy xulosalar

1. Kriptovalyutalar raqamli imzolangan kod satrlari bo'lib, unda bitimlar blokcheyndagi kompyuterlar tomonidan tekshiriladi.

2. Kriptovalyutalar fiat valyutalariga sotilishi mumkin, ammo AQShda hali qonuniy to'lov vositasi hisoblanmaydi.

3. Ko'pgina moliyaviy xizmatlar provayderlari ularni qabul qilgan holda, tranzaktsiyalar uchun kriptovalyutalarni qabul qilish ortib bormoqda.

4. Ular katta daromad va'da qilishlari mumkin, ammo ko'p omillar ularni xavfli sarmoyaga aylantiradi

Tarjimon: Soliev Abduvosid

Iqtisodiyot Bo'limi Lideri: Xojiakbar Tursunmuhammatov