Z avlodi (Gen Z) nima?

Z avlodi 1997 va 2012-yillar oralig‘ida “Milleniallar” avlodidan keyin va “Alfa” avlodidan oldin tug‘ilganlardir. Ushbu avlodning eng yoshi kattasi 2024-yilda 27 yoshga to‘ladi. Ularning ko‘pchiligi endi kollejni tugatgan, turmush qurgan - oilali. Eng kichigi 12 yosh bo‘lishi mumkin. Ular odatda "Gen Z" yoki "Z-avlod" deb ataladi.

ASOSIY XUSUSIYATLAR

• Z avlodi (Gen Z) 1997-yildan 2012-yilgacha tug‘ilgan amerikaliklar avlodini anglatadi.

• Z avlodi Milleniallar (1981-1996-yillarda tug‘ilgan) va Alfa avlodi oralig’ida dunyoga kelganlardir.

• Z avlodning eng yoshi katta a’zolari o‘qishdan keyingi yillarini karyera va, ehtimol, oila bilan boshlamoqdalar.

• Eng yosh Gen Z vakili 2024-yilda atigi 12 yoshda.

• Yoshi kattaroq avlod vakillari pensiyaga chiqish uchun qat’iy rejalar tuzgan, ammo ular hali pul jamg‘arish borasida uzoqqa borishmagan.

Z avlodi

Z avlodi - amerikaliklarning irqiy va etnik jihatdan eng xilma-xil avlodi. “Pew Research Center” ma’lumotlariga ko‘ra, ispan millatiga mansub bo‘lmagan oqtanlilar 52% ni tashkil qiladi. Ispanlar Z avlodining 25% ni, qora tanlilar esa 14% ni tashkil qiladi. Osiyoliklar 6% ni tashkil qiladi. Qolgan 5% boshqa irq yoki ikki yoki undan ortiq irqdir. Z avlodi a’zolarining aksariyati migrantlar emas. Faqat 6% Qo‘shma Shtatlardan tashqarida tug‘ilgan.

Avvalgi avlodlar ham ijtimoiy masalalarga e’tibor qaratishgan, ammo Z avlodi oldingi avlodlarga qaraganda ko‘proq ijtimoiy qarashlarga ega. “Annie E. Casey Foundation” ma’lumotlariga ko‘ra, ular yettita asosiy ijtimoiy masalaga e’tibor qaratishadi: sog‘liqni saqlash, ruhiy salomatlik, oliy ta’lim, iqtisodiy xavfsizlik, fuqarolik faolligi, irqiy tenglik va atrof-muhit.

Aksariyat avlod vakillari ota-onalarining tibbiy sug‘urtasida qolish huquqiga ega emaslar va ular o‘z xarajatlarini qanday to‘lashdan xavotirda. Amerika psixologiya assotsiatsiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, ruhiy salomatlik bo‘yicha davolanishni izlayotgan Gen Z vakillari sonining ko‘payishi bu muammoni yanada kuchaytiradi(37%).

Gen Z lar, shuningdek, ta’limni ustuvor deb hisoblaydi. 18 yoshdan 21 yoshgacha bo‘lganlarning yarmidan ko‘pi (57%) ikki yoki to‘rt yillik kollejga o‘qishga kirgan. Z avlodi a’zolarining o‘rta maktabni bitirishi ehtimoli ham yuqori.

Z avlodi a’zolari ijtimoiy o‘zgarish, irqiy tenglik va atrof-muhitni himoya qilish uchun rekord darajada ko‘p kurashmoqda. Ba’zilar o‘z mavqeini davlat darajasiga ko‘tardilar, masalan, 2018-yilda Marjory Stoneman Duglas o‘rta maktabida sodir bo‘lgan otishmadan omon qolgan X (sobiq Emma) Gonsales boshqa omon qolganlar bilan birga "Hayotimiz uchun yurish" harakatini tashkil etishga yordam berdi.

“Pew Research Center” ma’lumotlariga ko‘ra, Gen Z a’zolarining taxminan 70 foizi hukumat muammolarni hal qilishda faolroq bo‘lishi kerak deb hisoblaydi.

Z avlodi vs Milleniallar, X avlodi va Bebi Bumerlar

Ishchilarning 21 yillik Transamerika pensiya so‘rovida Z avlodi o‘zining moliyaviy ahvoli va nafaqaga chiqish istiqbollariga “milleniallar”, Z avlodi va “Bebi Bumerlar” bilan solishtirganda qanday qarashini ko‘rib chiqdi: 

• Z avlod ishchilarining deyarli har 10 tasidan 6 tasi (59%) COVID-19 pandemiyasi natijasida, asosan, ish vaqtining qisqarishi tufayli ularning ish bilan bandlik holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatganligini ta’kidlagan. Bu "Milleniallar" (51%), "X avlodi" (39%) va "Bebi Bumerlar" (30%) dan ko‘proq.

• “Bebi Bumerlar”, “Gen X” va “Millenniallar”larda  “Gen Z”ga qaraganda nafaqaga chiqish uchun jamg‘arishni moliyaviy ustuvorlik sifatida keltirish ehtimoli sezilarli darajada ko‘proq (mos ravishda 75%, 65%, 53% va 33%), ammo “bumerlar”ning asosiy qismi nafaqaga chiqishga ancha yaqin yoki allaqachon nafaqada.

• X avlodining 50 foizi, Milleniallarning 46 foizi, Z avlodining 42 foizi va Bebi Bumerlarning 36 foizi uchun favqulodda tejamkorlikni yaratish ustuvor vazifa hisoblanadi.

33% - Z avlodining pensiyaga pul jamg‘arishni moliyaviy ustuvor deb hisoblaydigan foizi.

Z avlodning moliyaviy ahvoli

Transamerika tadqiqoti natijalariga ko‘ra, Z avlodda moliyaviy xavfsizlik deyarli yo‘q. Z avlodi ishchilari kattaroq avlodlarga qaraganda asosiy turmush xarajatlarini (50%) qoplash va talabalarga ajratilgan kreditlarni (35%) to‘lash uchun shunchaki tirikchilik qilishlarini aytishadi.

Shuningdek, ular favqulodda jamg‘armalarga atigi 2 ming dollar ajratishgan va 30 foizi nafaqa hisob raqamlariga o‘tkazgan. Gen Zning taxminan uchdan bir qismi pandemiya bilan bog‘liq moliyaviy tanglik tufayli kundalik xarajatlarini kamaytirgan.

Nafaqa jamg‘armalari

Z avlodi moliyaviy jihatdan beqaror bo‘lishi mumkin, ammo ularning qat’iy pensiya rejalari bor. Transamerika so‘rovnomasiga ko‘ra, 70% ish beruvchi homiylik qiladigan (misol uchun 401(k)) va/yoki ish joyidan tashqaridagi rejalar orqali nafaqa uchun jamg‘armoqda. Gen Z, shuningdek, 19 yoshdan boshlab nafaqaga pul yig‘ishni boshlaydi, va bu Millenniallar (25 yosh), X avlodi (30) va Bebi Bumerlar (35) dan ancha oldindir. 

Z avlodining hisob-kitoblariga ko‘ra, nafaqaga chiqqunga qadar moliyaviy xavfsizlikni his qilish uchun ularga 500 ming dollar kerak bo‘ladi, ammo agar pensiya kutilmaganda erta kelsa, ularning faqatgina 32 foizida zaxira rejasi mavjud bo’ladi.

2022-yilgi Investopedia moliyaviy savodxonlik tadqiqoti shuni ko‘rsatdiki, yosh avlod kriptovalyutani nafaqa rejalariga kiritmoqda, shuning uchun kriptovalyutani tushunish bolalar uchun juda muhim ahamiyat kasb etishi mumkin.

Moliyaviy rejalashtirish

Aksariyat “Gen Z”  a’zolari endigina ishga kirishmoqda, shuning uchun ularning moliyaviy rejalashtirish bo‘yicha tajribasi kam. Ular ish beruvchining homiyligidagi rejalar haqida ma’lumotga ega bo’lishi mumkin, ammo ko‘pchilik ishdan tashqari investitsiya mahsulotlari, masalan, jamg‘arma va pul bozori, individual pensiya hisobvaraqlari (IRA) va depozit sertifikatlari (CD) haqida ko‘p narsa bilmaydi.

Transamerika so‘rovnomasiga ko‘ra, faqat 9%da pensiyaga chiqish investitsiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan aktivlarni taqsimlash tamoyillariga "yetarlicha" tushuncha bor.

Agar siz Z avlodi a’zosi bo‘lsangiz, kuchli moliyaviy kelajak yo‘lini boshlashga yordam beradigan to‘rtta qadamni bajarishingiz mumkin.

500 ming dollar - Gen Z moliyaviy jihatdan xavfsiz pensiyaga chiqish uchun jamg‘arishi kerak bo‘lgan summa.

1. Keng qamrovli moliyaviy rejaga ega bo’ling

Moliyaviy kelajagingiz haqida maslahat olish uchun o‘z karyerangizga yaxshi moslashishingizni kutmang. Agar barqaror ish joyingiz bo‘lsa va ish beruvchi tomonidan moliyalashtiriladigan pensiyaga chiqish uchun mablag‘ jamg‘arayotgan bo‘lsangiz, jamg‘armalaringizni qanday qilib maksimal darajada oshirish haqida ma’lumot olish vaqti keldi.

Byudjetlash haqida batafsil o’rganing. Buning uchun foydali ilovalar mavjud. Qiyin vaqtlarda yordam berish uchun favqulodda vaziyatl;ar uchun pul to’plang va agar avtomobilingiz ishdan chiqsa, jiddiy kredit qarzi bilan yakunlanmasligingiz uchun harakat qiling.

2. Qarzingizni boshqaring

Hatto eng yoshi katta 27 yoshli Gen Z vakili uchun ham uy sotib olish hali bir necha yil uzoq bo‘lishi mumkin. Moliyaviy nazoratni qo‘lga olish uchun hali erta emas. Yaxshi kredit reytingi va past qarzdorlik darajasi hozirgi hayotingizga yordam beradi, chunki ishga qabul qiluvchi menejerlar ba’zan buni va kelajakdagi avtomobil kreditidan tortib ipotekagacha bo‘lgan hamma narsani olish qobiliyatingizni ham tekshiradi.

Talaba qarzini nazorat ostida saqlash va kredit karta qarzini minimallashtirish uchun harakat qiling. Qarzning daromadga nisbati (DTI) haqida bilib oling, bu raqam oxir-oqibat sizga ipoteka kreditini olishda yordam beradi. “JPMorgan Chase & Co” ma’lumotlariga ko‘ra, bo‘lajak qarz beruvchilar uy-joy krediti olish uchun “DTI”ingizning 43% yoki undan kam bo‘lishini xohlaydi.

Kredit kartalarni to‘lash DTIga katta turtki berishi mumkin, masalan, avtomobil kreditlari yoki talabalar kreditlari kabi har qanday muddatli kreditlarni to‘lash mumkin.

Muhim: Agar qarzingizni to‘lashda muammolarga duch kelsangiz, malakali kredit maslahatchisi sizga harakat rejasini ishlab chiqishda yordam berishi mumkin.

3. Kollej xarajatlari haqida boshlang‘ich ma’lumot oling

Kollejga pul to‘lashning qarzga botib qolmaydigan usullarini izlash juda muhimdir. To‘rt yillik kollejlar kollej darajasiga erishishning asosiy yo‘li hisoblanadi, ammo boshqa arzonroq variantlar xarajatlaringizni kamaytirishi mumkin. Onlayn ta’lim olish, jamoa yoki kollejda o‘qish yoki texnik maktabni tanlash - bularning barchasi an’anaviy to‘rt yillik ta’limga qaraganda arzonroq bo‘lgan o‘rta ta’limga yo‘l ochadi yoki kollej ta’limining birinchi qismini arzonlashtiradi.

To‘liq vaqtda ishlash uchun ta’til olish va o‘qish xarajatlarini tejash kollej uchun pul to‘lashning yana bir usulidir. Shuningdek, siz Federal Work-Study dasturiga ariza bersangiz, unda siz maktabda o‘qiyotganda yarim kunlik yoki to‘liq kunlik ishlashingiz mumkin.

Stipendiya va grantlarni izlash kollejga pul to‘lashning yana bir usulidir. Mumkin bo‘lgan variantlarga mos kelish uchun faqatgina maktabingizning moliyaviy yordam idorasiga tayanib qolmang. O‘qish va kollej xarajatlarini to‘lashda yordam berishi mumkin bo‘lgan stipendiyalarni topishga yordam beradigan bir nechta qidiruv tizimlari mavjud. Bularga Fastweb, Mometrix, StudentScholarships.org, Unigo va Scholly kiradi.

4. Ota-onangizdan moliyaviy eskiz ko’chiring

Mablag‘laringizni boshqarishni boshlaganingizda, qanday qilib xavfsiz moliyaviy poydevor qurish haqida ota-onangiz bilan gaplashing. Ular omonat jamg‘arish, kredit kartalardan foydalanishni boshqarish, yaxshi kredit tarixini yaratish, ish beruvchi homiyligidagi pensiya hisoblari va imtiyozlarni tushunish kabi savollarga javob berishga yordam beradi.

Agar ota-onangiz kuchli tajribaga ega bo‘lmasa, moliyaviy muammolaringiz va maqsadlaringiz haqida mahalliy bank yoki moliyaviy maslahatchiga murojaat qiling va mustaqil o‘rganish orqali moliyaviy tajribangizni oshiring.

Z avlodiga kimlar mansub (Z avlodi)?

1997-yildan 2012-yilgacha tug‘ilganlar Z avlodi hisoblanadi. Ularning eng kattasi 2024-yilda 27 yoshga kiradi. Ular milleniallardan keyingi avlod.

Gen Z moliyaviy jihatdan xavfsiz bo‘ladimi?

Hozircha yo‘q. Ularning yarmi yoki 50 foizi asosiy yashash xarajatlarini qoplash uchun yetarli pul topmoqda va 35 foizida talaba kreditlari bor. Ularning uchdan bir qismi COVID-19 pandemiyasi tufayli moliyaviy zarar ko‘rganini ma’lum qiladi.

Z avlodi nafaqaga chiqishni rejalashtiryaptimi?

“Z avlod”i nafaqaga chiqish haqida eng ko’p avloddir. Ularning 70 foizi ish beruvchi homiyligidagi yoki o‘z-o‘zini boshqaradigan qandaydir pensiya rejasiga ega.

Z avlodi 19 yoshida nafaqaga chiqish uchun pul yig‘ishni boshladi. Buni 25 yoshida boshlagan Millennials, 30 yoshida Gen X vakillari va 35 yoshida Baby Boomers bilan taqqoslash mumkin. Ular nafaqaga chiqish uchun 500 ming dollar jamg‘arish kerakligini taxmin qilishmoqda, ammo moliyaviy ekspertlar bu raqamni 2 million dollargacha baholashi sababli bu yetarlicha deb hisoblanmasligi mumkin.

Asosiy xulosa

Z avlodning eng katta a’zolari ta’limdan keyingi yillarga o‘tishni boshladilar va bu yangi moliyaviy mulohazalarga boylikni olib keladi. Bu nafaqaga chiqishni rejalashtirish, kollejga pul to‘lash usullarini topish, mustahkam moliyaviy kelajak uchun zamin yaratish va uy sotib olishni o‘z ichiga oladi. Qat’iy moliyaviy rejaga ega bo‘lish ularning moliyaviy maqsadlariga erishishiga yordam beradi va yoshi ulg‘aygan sari moliyaviy xavfsizlikni ta’minlaydi.

Tarjimon: Zufarbek Xalilov Iqtisodiyot Bo'limi Lideri: Xojiakbar Tursunmuhammatov

Manba: Investopedia