Davlat siyosati va Hokimiyat

Davlat siyosati nima?

Davlat siyosati bu – hukumat tomonidan jamiyatdagi muammolarni hal qilish yoki hayot sifatini yaxshilash uchun qabul qilinadigan qonunlar, qoidalar va qarorlar tizimi. U sog‘liqni saqlash, ta’lim, iqtisodiyot, xavfsizlik va atrof-muhit kabi sohalarda amalga oshiriladi va hukumatning ustuvor maqsadlarini aks ettiradi.

Davlat siyosati siyosatning asosiy mahsulotlaridan biridir. Davlat siyosati hukumatlarning xatti-harakatlarga ta'sir qilish uchun qabul qiladigan barcha qarorlarini o'z ichiga oladi. Qonun chiqaruvchi organ qonun qabul qilsa, ijroiya organi buyruq chiqarsa yoki sud qaror e'lon qilsa, ularning barchasi davlat siyosatini amalga oshiradi.

Davlat siyosatini yaratishda siyosiy aktyorlar odatda jamoat manfaatlariga (umumiy yaxshilik yoki umumiy farovonlik deb ham ataladi) murojaat qiladilar. Jamoat manfaati amorf(noaniq) tushunchadir, garchi u ko’p hollarda jamoat farovonligi sifatida ta'riflansa ham. Bu his-tuyg‘ularimiz uchun ko‘rinmasdir va u mavjud emas deb ta'kidlash mumkin, chunki individlar o‘zlari uchun istagan narsadan boshqa manfaat (yoki yaxshilik yoki farovonlik) mavjud emas.

Jamoat manfaatlarini ko'zlayotganlar odatda bu faqat odamlar istagan narsa emas, balki ularning istashi kerak bo‘lgan narsa ekanligiga ishonadilar. Bu nuqtai nazarda, hokimiyatdagilar boshqalarni ekspluatatsiya qilishi mumkin yoki aholining ko‘pchiligi buni xohlasa ham, shafqatsizlikni qonuniylashtiruvchi jamiyat tuzish, jamiyat manfaatiga to'g'ri kelmaydi. Jamoat manfaati ijtimoiy adolat mavjud bo‘lgan, hukumat xalqqa xizmat qiladigan yaxshi jamiyatni yaratishda mujassamdir. Bunday jamiyat umumiy yaxshilikka xizmat qiladi va umumiy farovonlikni targ‘ib qiladi.

Hokimiyat, siyosatni o‘rganishda juda muhim tushuncha bo‘lib, uni kimnidir o'zi tanlamaydigan ishni qilishga majbur qila olish qobiliyati sifatida ta'riflash mumkin. Hokimiyatga ega bo'lganlar davlat siyosatini olib boradilar. Hokimiyatni sanab bo‘lmaydi, tortib bo‘lmaydi yoki suratga olib bo‘lmaydi. Garchi u ko‘rinmas bo‘lsa-da, hokimiyatning belgilarini ko‘rish mumkin — masalan, AQSh prezidenti sifatida murojaat qilinish yoki odamlarning sizga salom berishlari. Ba’zi odamlar katta kuchga ega, boshqalar esa juda oz. Hokimiyat doimiy kuch emas, chunki siyosatchilar ba'zan o'z kuchlarini oshiradilar, ba’zida esa ularni yo‘qotadilar. Kuch, qisman, e'tiqod masalasidir: agar kimdir sizning ustingizda hokimiyatga ega ekanligiga ishonsangiz, siz ular xohlagan narsani qilmay qo’yganingizgacha ular kuchga ega bo‘ladi.

1.6-rasm.Braziliya Prezidenti Jair Bolsonaro Isroilga kelgach, ko'pluchlar, jumladan harbiylar mavjudligi, bayroqlar va qizil gilam bilan kutib olindi. (kredit: “31/03/2019 Cerimônia Oficial de chegada” muallifi Palácio do Planalto/Flickr, CC BY 2.0)

Hokimiyatning eng yuqori shakli suveren hokimiyat deb ataladi. Agar boshqa hech qanday narsa (shaxs yoki muassasa) davlat ustidan hokimiyatga ega bo‘lmasa, u davlat suverenitetga ega deb hisoblanadi va bu davlatdagi oliy hokimiyat suveren deb ataladi. Ko‘pgina mamlakatlarda suveren eng yuqori lavozimdagi shaxs, masalan, qirol yoki malika hisoblanadi. Qo'shma Shtatlar va boshqa demokratik mamlakatlarda xalq suverendir, ular saylangan amaldorlar emas. Xalq o‘z rahbarlarini saylaydi va ularni kelgusi saylovlarda boshqalarni tanlash yoki, masalan, qonunbuzarlik uchun saylangan amaldorlarni lavozimidan chetlatish jarayoni orqali olib tashlashi mumkin.

Har qanday hukumat muassasasining kuchi mamlakatning de-jure va de-fakto qoidalariga bog‘liq. Misol uchun, Saudiya Arabistonida Maslahat Kengashi qonun qabul qilish yoki ijro etish vakolatiga ega emas. Uning a'zolari mutlaq monarx (suveren) bo'lgan qirol tomonidan tayinlanadi va u ularni o'z xohishiga ko'ra olib tashlashi mumkin. Qo‘shma Shtatlarda, “9-bob: Qonun chiqaruvchi organlar”da muhokama qilinganidek, Kongress katta vakolatlarga ega: faqat u hukumat pullarining sarflanishini tasdiqlashi yoki urush e'lon qilishi mumkin. Prezident Kongress tomonidan ma'qullangan qonun hujjatlariga veto qo'yishi mumkin, ammo Kongress prezident vetosini bekor qilish huquqiga ega.