Kollektiv Muammolar IV

Moslashish Harajatlari
Transaksiya xarajatlari qaror qabul qilishning "narxi" bo'lsa, conformlik xarajatlari qaror qabul qilishda o'z xohishiga erishmaganlarning "narxi"dir. Har bir kishining jamiyat qaroridan qanday ta'sirlanishi, conformlik xarajati esa, ularning qarordan istagan narsasi bilan, aslida olingan narsasi o'rtasidagi farqdir. Masalan, siz kechki ovqat uchun qaerga borish haqida qaror qabul qilganingizda, sushi uchun bahslashishingiz mumkin edi. Agar oxirgi qaror takolar uchun bo'lsa, conformlik xarajatingiz bu — tacosdan olishgan kamroq mamnuniyat va sushi bilan olishgan ko'proq baxt bilan farq qiladi.

Maktabda ham bunday misolni keltirish mumkin. Darslar doim bir vaqtni tashkil etadi, ehtimol, har bir o'quvchining bir xil vazifalari, sinovlari va boshqa talablar bir xil va hokazo. Bularning barchasi conformlik xarajatlarini keltirib chiqaradi. Agar har bir talaba o'z ta'limini shaxsiylashtirib, o'z xohishlari va maqsadlariga moslashtirsa—jadval, vazifalar va imtihonlar shu maqsadga mos tarzda tuzilsa—bu ta'lim tizimi juda past conformlik xarajatlariga ega bo'lardi. Ammo bunday tizimni tashkil etish va nazorat qilish juda katta transaksiya xarajatlarini yaratadi. Masalan, sinflarni qanday taqsimlash mumkin edi? Ta'lim shaxsiylashtirilgan sari—masalan, kollej talabalari o'z yo'nalishlarini va tanlov predmetlarini tanlashi mumkin—transaksiya xarajatlari yuqori bo'ladi, chunki bu murakkabroq boshqaruvni talab qiladi (masalan, rasmiy shaxs sizning jadvalingizni kuzatib borishi kerak, shunda barcha talablar bajarilayotganiga ishonch hosil qiladi).

Ko'rsatmalarni amalga oshirish haqida o'ylang. Hukumat haydovchilarga tezlik cheklovlarini qo'llaganida, conformlik xarajati haydovchilar qanday tez harakat qilishni xohlasalar, lekin qancha tez yurishlariga ruxsat berilganligi o'rtasidagi farqdir. Tezlik cheklovlari hammaga teng qo'llaniladi; ular haydovchining malakasi yoki xohishlariga qarab farq qilmaydi. Hech kim qonuniy yoshga yetmagan holda haydovchilik guvohnomasini ololmaydi, ammo (deyarli) har qanday qonuniy yoshdagilar olishi mumkin. Bu hukumat siyosatlarining ba'zi misollaridir, ular transaksiya xarajatlarini kamaytiradi, lekin conformlik xarajatlarini oshiradi.

Transaksiya xarajatlari va conformlik xarajatlari ko'pincha qarama-qarshi yo'nalishlarda harakat qiladi: transaksiya xarajatlari past bo'lganda, conformlik xarajatlari ko'pincha yuqori bo'ladi va aksincha. Eng past transaksiya xarajati, biror qaror qabul qiluvchi tomonidan buyruq bilan hukmronlik qilinadigan holatda yuzaga keladi—masalan, "Biz ushbu filmni ko'ramiz." Bruneida va mutlaq diktatorlik bilan boshqariladigan boshqa mamlakatlarda transaksiya xarajatlari minimaldir. Sulton gapiradi va bu amalga oshadi. Eng past conformlik xarajatlari, odamlar
shunchaki xohlaganlarini qilishlari mumkin bo'lgan holatda mavjud.

Bruneining markazlashgan hokimiyatini Fayetteville, Arkansasdagi shahar kengashi yig'ilishlari bilan taqqoslang. Ushbu yig'ilishlarda va Amerika Qo'shma Shtatlaridagi shunga o'xshash yig'ilishlarda, deyarli har bir aholi vakili kengash oldida istalgan muammo bo'yicha fikrlarini bildirishlari mumkin. Yig'ilishlar, har bir kishi o'z fikrini bildirishni xohlaganida, yakunlanmaydi.

Rasm 6.11: Afg'onistonda qabila rahbarlari mahalliy norozilikni bartaraf etish uchun imkoniyatlarni muhokama qilish uchun yig'ilmoqda. (manba: "101117-A-W3011-0006" ResoluteSupportMedia/Flickr, CC BY 2.0)

Agar siz katta odamlar guruhi qanday qaror qabul qilishni muhokama qilayotgan yig‘ilishga qatnashish imkoniyatiga ega bo‘lsangiz, tezda bu yig‘ilishlarning sekin rivojlanishini tushunasiz. Agar bu yig‘ilishlar Afg‘onistondagi qabilalar rahbarlari, Xitoydagi partiya yetakchilari yoki Boliviyadagi mahalliy assambleya a’zolari tomonidan olib borilsa ham, bir xil holat kuzatiladi. Har bir ovoz oxir-oqibat siyosatga ta'sir qilmasligi mumkin (masalan, "qonunni o‘tkazish"ni talab qilganlar va "qonunni bekor qilish"ni talab qilganlar, ular ikkisi ham qoniqmagan bo‘lishi mumkin), lekin ko‘plab ovozlar eshitilganda, yakuniy qaror barcha guruh a'zolarining xohishlariga yaqin bo'lish ehtimoli yuqoriroq bo‘ladi, agar bu ovozlar eshitilmasa.

Qaysi biri yaxshiroq, tranzaksiya xarajatlarini kamaytirishmi yoki moslashuv xarajatlarini kamaytirishmi? Bu vaziyatga bog'liq. Agar qaror tezda qabul qilinishi kerak bo'lsa, tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish yaxshiroq. Masalan, agar bir davlat kutilmagan hujumga uchrasa, uzoq muhokamalarni o'tkazish eng yaxshi vaqt bo'lmasligi mumkin. Bunday holatda, qanchalik ko'p vaqt o'tkazilsa, davlat shunchalik ko'proq yo'qotishi mumkin, shuning uchun tez va qat'iy harakat—bu tranzaksiya xarajatlari past bo'lgan qarorlar—zarur. Boshqa tomondan, agar siyosiy partiya o'zining dasturini belgilasa, turli ovozlarni tinglash, ko'proq saylovchilarni jalb qilish maqsadga muvofiq bo'ladi. Bunday sharoitda, tezkorlik muhimroq emas, balki partiyaning turli tarafdorlari ular istagan narsalarni ham xohlaganini anglashlari muhimdir. Muhokamalar uzoq davom etadi, chunki barcha turli manfaatlar tinglanishi kerak. Koordinatsiya muammolarini hal qilish oson ish emas va tranzaksiya va moslashuv xarajatlarining maqbul miqdorlariga ega bo'lgan yechimlarni topish ko'pincha qiyinchilik tug'diradi. Bu qiyinchiliklarga qaramay, yaxshilikka intilgan odamlar birlashib, bu muammolarni hal qilishga muvaffaq bo'lishlari mumkin. O'zini yo'q qilish xavfini oldini olish uchun ular qandaydir usul bilan koordinatsiya qilish yo'lini topishlari kerak.

"Qamoqxona dilemmasi" deb ataladigan muammolarni hal qilish boshqa bir masala, chunki ular katta jamoat va ishtirokchilar uchun foydali qarorlarni qabul qilishni qiyinlashtiradigan xususiyatlarga ega. Qamoqxona dilemmasining muammosi koordinatsiya xarajatlarida emas. Aslida, qamoqxona dilemmasining muammosi shundaki, har bir ishtirokchi ijtimoiy foyda keltirmaydigan ishlarni qilishga kuchli rag'batlarga ega.