Siyosiy so‘llikdan keyingi zamonaviy mafkuralar: Feminizm

Feminizm

Yangi So‘l oqimining yana bir muhim jihati uning feminizmga sodiqligidir. Bu yerda markaz chap va Yangi so‘l o‘rtasidagi, shuningdek Yangi so‘l, markaz o‘ng va klassik liberalizm o‘rtasidagi chegaralar yana ham xiraroq bo‘lib qoladi. 

Feminizm XVIII asr oxiri va XIX asrda rivojlangan alohida mafkura sifatida shakllandi. Uni Angliyada Meri Uolstonkraft va Jon Styuart Mill, Qo‘shma Shtatlarda esa Elizabet Kedi Stenton kabi faollar alohida g‘ayrat bilan himoya qildilar. XIX-XX asrlardagi ayollarning saylov huquqi uchun kurash va ayollar huquqlarini ta’minlash harakatlari, jumladan shartnomalar tuzish va muayyan kasblarda ishlash huquqi kabi sa’y-harakatlar demokratik liberalizm g‘oyasini kengaytirdi va birinchi to‘lqin feminizmini mustahkamladi. Klassik liberalizmning zamonaviy tarafdorlari, markaziy o‘ng vakillari bilan bir qatorda, bu yutuqlarni qo‘llab-quvvatlab, mehnat sohasidagi ayollarning tengligini ularning shaxsiy huquqlariga sodiqlikning tabiiy davomi deb hisoblaydilar.

 1963-yilda Betti Fridanning "Ayol mistikasi" asarining nashr etilishi ikkinchi to‘lqin feminizmining keng ommalashishiga sabab bo‘ldi. Dastlabki uch yil ichida "Ayol mistikasi" uch million nusxada sotildi. Bu asar ayollarning o‘rni faqat uyda ekanligini va bu roldan har qanday chetga chiqish g‘ayritabiiy ekanligini o‘rgatadigan tizimli jinsiy kamsitish mavjudligini ta’kidlardi. Ikkinchi to‘lqin feminizmi asosan jinsiy va shaxsiy munosabatlar sohasidagi jismoniy erkinliklar va xavfsizlikka e’tibor qaratdi. Bu harakat abort qilish huquqi, sababini ko‘rsatmasdan ajrashish huquqi (70-yillarda ajrashish qonunlariga kiritilgan o‘zgarishlar), oilaviy zo‘ravonlikning oldini olish va pornografiyani ayollarning qadr-qimmatini kamsituvchi hodisa sifatida tanqid qilishni o‘z ichiga olardi.

3.11-RASM Betti Fridan (chapdan ikkinchi) 1960-yillarda Ayollar Milliy Tashkiloti (NOW) a'zolari bilan suhbatlashmoqda. (kredit: "(Chapdan o'ngga): Billington; Betti Naomi Goldstein Fridan (1921-2006); Barbara Ireton (1932-1998); va Marguerit Ravalt (1895-1989)" Smitson instituti/Flickr, Public Domain)

1990-yillarning boshida uchinchi to‘lqin feminizmi vujudga keldi. U madaniyatga singib ketgan patriarxat g‘oyalarini shakllantirdi va keng jamiyatda patriarxal normalar deb hisoblagan narsalarni ag‘darishga harakat qildi.Yaqinda, uchinchi to‘lqin feministlari - ba’zi nazariyotchilar fikricha to‘rtinchi to‘lqinning ilg‘orlari - qat’iy gender ikkiligini rad etib, genderni yanada moslashuvchan tushuncha sifatida ilgari surdilar. Ular harbiy soha ham qo‘shilgan holda, ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida erkaklar va ayollar o‘rtasidagi farqlarni kamaytirish yoki butunlay yo‘q qilishni targ‘ib qildilar. Shuningdek, ular ayollarning jinsiy mustaqilligini ifodalash va ayollarning jinsiy o‘zini tuta bilish borasidagi madaniy normalarni yo‘q qilish usuli sifatida jinsiy ijobiylikni qo‘llab-quvvatladilar.

 Ikkinchi to‘lqin feminizmi endi markaziy chapning mustahkam o‘rnashgan jihati hisoblanadi. Uchinchi to‘lqin feminizmining bugungi kunda markaziy chapning bir qismi sifatida qabul qilinishi darajasi hamon munozarali masala bo‘lib qolmoqda.