Tanqidiy irq va gender nazariyasi

Tanqidiy irq va gender nazariyasi

Tanqidiy irq va gender nazariyasi tarafdorlari nafaqat huquqlarni, balki adolatni ham kengaytirishga intiladilar. Ular o‘tmishdagi adolatsizlik qurbonlariga qonun va davlat siyosati orqali kompensatsiya berish yo‘li bilan hozirgi vaziyatni adolatliroq qilishni maqsad qiladilar. Misol uchun, qora tanli amerikaliklar o‘tmishda davlat xizmatlarida kamsitishlarga uchragan bo‘lgani sababli, Bayden ma’muriyati 2021-yilda federal hukumat qora tanli amerikaliklar va boshqa irqiy ozchiliklarga qishloq xo‘jaligi kabi ma’lum sohalarda maxsus tenglik grantlarini berishni taklif qilgan.

 Irq va gender nazariyasining yana bir muhim jihati epistemologiya, ya’ni bilim olish usuli hisoblanadi. Epistemologiyani tushunishda irq va gender nazariyotchilari feminist faylasuf Allison Jaggerning qarashlariga tayanadi. Jagger o‘zining 1983-yildagi "Feminist siyosat va inson tabiati" nomli asarida ta’kidlashicha, zolimlar (Jaggerning muhokamasida erkaklar) dunyoni o‘zlarining adolatsiz istaklariga mos deb qabul qilishadi va shu sababli boshqa nuqtai nazarlarni ko‘rib chiqishga qiziqishmaydi. Zulmga uchraganlar esa, aksincha, qarshilik ko‘rsatish strategiyalarini ishlab chiqish uchun ham o‘z ahvolini, ham zolimlarning nuqtai nazarini tushunishni o‘rganishlari kerak. Natijada, ular dunyo haqida kengroq bilim to‘plashlari lozim va shu tufayli ularning qarashlari epistemologik jihatdan boyroq bo‘lib, zolimlarnikiga qaraganda chuqurroq bilim olish imkonini beradi. Irq va gender nazariyotchilari bu g‘oyalardan foydalanib, ezilganlarning hukmron irq (oq tanlilar) va jins (sizgender erkaklar)ga qaraganda aniqroq va ishonchliroq bilimga ega bo‘lishga moyilligini ta’kidlaydilar. 

Bundan tashqari, tanqidiy irq va gender nazariyasi kesishma nuqtalarga, ya’ni shaxslar bir nechta ezilgan guruhga mansub bo‘lishi mumkinligi va bu guruhlar kesishishi natijasida ularning zulmi kuchayishi mumkinligi g‘oyasiga alohida e’tibor qaratadi. Masalan, feminizm ayollar zulmiga e’tibor qaratsa-da, tanqidiy gender nazariyasi irq va jins kesishmasida bo‘lgan qora tanli va ispan ayollari zulmni yanada chuqurroq his qilishini ta’kidlaydi. O‘z navbatida, Nora Berenstain kabi ba’zi irq va gender nazariyotchilari qora tanli va ispan ayollarining jamiyat haqidagi fikrlari boshqa guruhlarning qarashlariga qaraganda epistemologik jihatdan teranroq ekanligini va tenglikka erishish uchun faqat qora tanli yoki ispan ayollariga mo‘ljallangan maxsus dasturlar zarur bo‘lishi mumkinligini ta’kidlaydilar.