Buyuk Depressiya (1929–1941) klassik liberalizm an'anasiga katta ta'sir ko‘rsatdi. Buyuk Depressiyaning eng og‘ir davrida amerikalik ishchilarning 25 foizidan ortig‘i ishsiz edi va iqtisodiy faoliyatning keskin qisqarishi ishlab chiqaruvchilarning to‘lqin-to‘lqin bo‘lib bankrot bo‘lishiga olib keldi. 1933–1939 yillar davomida AQSh federal hukumati, prezident Franklin Delano Ruzvelt (FDR) rahbarligida, "Yangi Kelishuv" deb nomlangan iqtisodiy tartibga solish va ijtimoiy farovonlik dasturlarini ishga tushirdi. Ushbu dasturlar iste'molchilarni himoya qilish, iqtisodiyotni kengaytirish, ishchilar ahvolini yaxshilash va nafaqaxo‘rlarning moliyaviy qiyinchiliklarini yengillashtirish maqsadida ishlab chiqilgan edi. Ushbu dasturlar orasida Federal Depozit Sug‘urtasi Korporatsiyasi (FDIC), Federal Uy-joy Ma'muriyati (FHA) va Ijtimoiy Ta'minot Kengashi (hozirgi Ijtimoiy Ta'minot Ma'muriyati) mavjud edi.

3.5-rasm: "Yangi Kelishuv" dasturlaridan biri bo‘lgan Ishlar Taraqqiyoti Ma'muriyati, Depressiya davrida millionlab amerikaliklarni ish bilan ta'minlagan. (Manba: “Work Pays America! Prosperity” (https://openstax.org/r/workpaysamerica) Vera Block/ Federal Art Project/Library of Congress)

FDR klassik liberalizmning hukumat kengayishini cheklash kerak degan e'tiqodiga shubha bilan qaradi va buning o‘rniga iqtisodiyotni barqarorlashtirish va xavfsizlik tarmog‘i dasturlarini yaratishda hukumat roliga ishonchni targ‘ib qildi. Buni amalga oshirish orqali, FDRning fikricha, klassik liberalizmning individual huquqlar va hukumat suiiste'molchiligi oldida erkinlikka bo‘lgan uzoq muddatli sadoqati kafolatlanadi. Bu esa xususiy mulk ustidan ko‘proq hukumat nazorati va individual erkinlikka qattiqroq cheklovlar kiritishga ehtiyojni oldini oladi — bu ikki omil klassik liberalizmning individual huquqlar va cheklangan hukumat tamoyillariga katta tahdid soladi.

F. A. Hayek

Iqtisodchi F. A. Hayek (1899–1992) kabi bir necha mutafakkirlar "Yangi Kelishuv" doirasidagi hukumat kengayishining ko‘lami borasida shubha bilan qaragan. Hayek iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda davlat rolini kengaytirish zaruriyatini tan olsa-da, u katta millat iqtisodiyotini tartibga solish faqat muhim va kengaytirilgan ijro etuvchi vakolatlarga ega davlat orqali amalga oshirilishi mumkinligini ta'kidlagan.

"Serflik Yo‘li" asarida Hayek iqtisodiyotni keng qamrovli davlat rejalashtirish hukumatga shunday vakolat beradi-ki, bu erkinlikni cheklaydi va oxir-oqibat odamlarning butun hayotini tartibga solishga olib kelishi mumkin, deb hisoblagan. Hayekning fikriga ko‘ra, kengaytirilgan hukumat demokratik javobgarlikdan qochadigan doimiy byurokratlarni yaratadi. Bir marta joriy etilgan davlat tartibga solishlari va keng ko‘lamli dasturlarni bekor qilish juda qiyin bo‘ladi va kengaytirilgan iqtisodiy tartibga solish oxir-oqibat barcha uchun farovonlikni pasayishiga olib keladi.

Natijada, Hayekning fikricha, bu yangi shakldagi serflik — erkinlikning cheklanganligi, iyerarxiyalarning mustahkamlanishi va umumiy qashshoqlik holati yuzaga keladi.

Hayekning fikricha, katta hajmdagi tartibga solish qonun bo‘lgandan so‘ng, hukumat ehtimol iqtisodiyotga buyruq beruvchi tizimni yaratadi va tovarlar va xizmatlar narxini belgilaydi. Hayekning fikriga ko‘ra, bu iqtisodiy farovonlikka zarar yetkazadi, chunki bunday farovonlik ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar tomonidan resurslarni samarali va ratsional taqsimlashga bog‘liq bo‘ladi.

Bu esa faqat erkin bozor sharoitida sodir bo‘lishi mumkin, bunda narxlar taklif va talab asosida kam yoki umuman hukumat aralashuvisiz belgilanadi. Erkin bozor ishlab chiqaruvchilarga va iste'molchilarga tovarlar taklif va talabi haqida narxlar orqali xabar beradi. Talab qondirilmayotganda narxlar oshadi, va ishlab chiqaruvchilar iste'molchilar talab qilgan mahsulotlarni ishlab chiqarishga o‘tadi. Mahsulot haddan tashqari ishlab chiqarilganda narxlar pasayadi va ishlab chiqarish boshqa mahsulotlarga o‘zgaradi.

Hayekning fikriga ko‘ra, narxlarni belgilashda hukumatga tayanish ayrim tovarlarning haddan tashqari ishlab chiqarilishiga, boshqalarning esa yetarli darajada ishlab chiqarilmasligiga olib keladi, va umuman hayot darajasining pasayishiga sabab bo‘ladi.