Pessimistlar hayotning hech qanday yuqori yoki kosmik ma’nosi yo‘qligini aytishi mumkin va shu sababdan plyajdagi dangasa hayotning, umuman olganda, Betxoven, Martin Lyuter King yoki Mariya Kyuri hayotidan ko‘p yoki kam ma’noga ega emasligini aytishadi.[2]

Biroq, ko‘pgina faylasuflar hayotning umuman ma’nosi bo‘lmasa ham, hayotda ma’no bo‘lishi mumkin deb hisoblashadi. Bizning hayotimiz, bizning hayotimizning biror kosmik hikoyada o‘ringa ega bo‘lishini talab qilmaydigan oddiy yo‘llarda, ma’noli bo‘lishi mumkin. Buni kundalik ma’no deb atash mumkin.[3] Hayotimizga qanday narsalar bunday ma’no berishi mumkin?

2. Sub’yektivizm

Sub’yektivistlar inson hayoti chuqur qoniqarli, jalb qiluvchi yoki qoniqarli bo‘lsa, u ma’nolidir, deb hisoblaydi.[4] Turli odamlar turli narsalarni ma’noli deb bilishadi; ba’zilarga qiyinchilik keltiruvchi martaba qiziqarli va qoniqarli bo‘lishi mumkin, ammo siz uchun u zerikarli va qoniqarsiz bo‘lishi mumkin: siz plyajdagi hayotni ko‘proq qoniqarli deb bilishingiz mumkin.

Ba’zi sub’yektivistlar qoniqqanlik hukmi va aslida qoniqqanlik o‘rtasida farq qiladi. Qoniqish yaxshi his qiladi, ammo biz haqiqatan ham qoniqqan yoki yo‘qligimiz haqida yanglishishimiz mumkin. Balki, plyajda yotganingizda, faqat mamnunlikni qoniqish bilan adashtiryapsiz.[5] Agar boshqa narsalarni, masalan, she’r yozishni, ko‘ngillilik qilishni yoki biznes boshlashni sinab ko‘rsangiz, ular siz uchun yanada ko‘proq qoniqarli va shuning uchun yanada ma’noli bo‘lishi mumkin.[6]

Biroq, sub’yektivizm kutilmagan natijalarga olib kelishi mumkin. Tasavvur qiling, kimdir vaqtining hammasini qumga tikilish orqali qoniqish topadi. Bu juda g‘alati, maqsadsiz yoki ahamiyatsiz bo‘lib tuyulishi mumkin. Va agar kimdir chaqaloqlar yoki kuchuklarni qiynoqqa solishni ma’noli deb bilsa-chi? Bunday yovuz ishlar hech qanday ijobiy ma’no qo‘shmaydi, albatta.[7]

Kimdir qumga tikilib turish yoki kuchuklarni qiynoqqa solish orqali haqiqatan ham qoniqish topsa, bu juda noyob inson bo‘lardi. Bunday g‘alati hayotlar ma’noli hisoblanishi mumkinmi? Sub’yektivistlar “ha” deyishi mumkin, lekin ko‘pchilik bu javobni rad etadi va sub’yektivizmni noto‘g‘ri deb hisoblaydi.

3. Ob’yektiv Ma’no

Ob’yektiv qarashlar esa ma’noli hayot ijobiy qiymatga ega loyihalarni o‘z ichiga oladi, masalan, xarakterimizni yaxshilash, ijodkorligimizni namoyish qilish va haqiqat, adolat va go‘zallikni izlab, dunyoni yaxshiroq qilish orqali ma’noni topishimiz mumkinligini aytadi.[8]

Plyajdagi dangasalik dunyoni yomonlashtirmaydi, lekin ham juda ko‘p ijobiy hissa qo‘shmaydi. Do‘stingiz Alex sizning salohiyatingizni bekorga o‘tkazyapsiz va hayotingizga biror ma’no qo‘shmayapsiz, deb xavotirlanadi.

Biroq, plyajda yotishga qaror qilishingiz “ishchi poygasi” va ortiqcha raqobatbardosh jamiyatga qarshi isyonning bir shakli bo‘lishi mumkin. Ehtimol, siz o‘zingizga yoqadigan nafislik va tabiiy go‘zallikning meditatsion kontseptsiyasini rivojlantirishni tanlayapsiz. Shunday qaraganda, hayotingiz muhim va o‘rnak bo‘ladigan ob’yektiv qiymatlarga mos kelayotganday tuyuladi.

Ob’yektiv ma’no qarashlari esa ba’zi faoliyatlarning boshqalarga qaraganda ob’yektiv ravishda qanday qilib ko‘proq ma’noga ega ekanligini tushuntirishlari kerak.

Muammo shundaki, bir nuqtai nazardan ahamiyatsiz yoki ahamiyatsiz ko‘rinadigan narsa boshqa nuqtai nazardan qadrli va qimmatli bo‘lib tuyulishi mumkin. Ayrimlar uchun Everest tog‘iga chiqish jismoniy va ruhiy chidamlilikning ajoyib namoyishi, ilhomlantiruvchi yutuq hisoblanishi mumkin. Boshqalar esa, katta toshlarga chiqishning ahmoqona ekanligini, o‘lim xavfini tug‘dirishini va boshqa foydaliroq maqsadlarga yo‘naltirilishi mumkin bo‘lgan resurslarni behuda sarflash ekanligini o‘ylashi mumkin.

Lekin, bunday odamlar shunchaki tor fikrlaydigan bo‘lishlari mumkin. Dangasalikka, tog‘ga chiqishga yoki boshqa biror narsaga bo‘lgan ma’no bizning motivlarimiz va imkoniyatlarimizga bog‘liq bo‘lishi mumkin va faqat faoliyatning o‘ziga bog‘liq emas.[9]

4. Gibrid Nazariya

Hayotdagi ma’no gibrid nazariyasi sub’yektivizm va ob’yektiv qarashlarning fikrlarini birlashtiradi: ma’noli hayot qoniqarli bo‘lishi va buni ob’yektiv qiymatlarga bag‘ishlash orqali amalga oshirishi kerak.[10]

Gibrid nazariya ob’yektiv qarashlardan farq qiladi, chunki u ma’noli hayot yashovchi inson uchun ham qoniqarli bo‘lishi kerak, deb ta’kidlaydi. Biz uchun qoniqarli bo‘lgan ko‘plab loyihalar mavjud, chunki o‘ziga xos shaxsiyatimiz va qobiliyatlarimizga qarab, biz haqiqat, adolat va go‘zallik kabi qadriyatlar bilan shug‘ullanishning ko‘plab qoniqarli yo‘llarini topa olamiz.

Biroq, qoniqarli bo‘lgan sub’yektiv hayot ahamiyatsiz yoki jirkanch ko‘rinishi mumkin bo‘lgani kabi, ba’zida ma’noli hayot ham qoniqarli bo‘lmasligi mumkin.[11]

Masalan, “Bu ajoyib hayot” klassik filmidagi Jorj Beyli haqida o‘ylab ko‘ring.[12] Jorj o‘z hayotini behuda ketgan deb o‘ylaydi va hech qachon tug‘ilmasligini istaydi. Yaxshiyamki, farishtasi Klarens Jorjni o‘z joniga qasd qilishidan qutqarib qoladi va uning hayot tanlovlari qanchalik ahamiyatli ekanligini tushuntiradi. Gibrid nazariya Jorjning hayoti nihoyat qoniqarli bo‘lgani uchun endi ma’noli bo‘ldi, deb hisoblaydi, ammo ob’yektiv qarashlar Jorjning hayoti ma’noli bo‘lganini, faqat u buni anglamaganini taklif qiladi![13]

Dastlabki vaziyatni eslang: siz ma’noli (lekin ba’zida asabiylashtiruvchi) hayotdan voz kechib, plyajga o‘tdingizmi?

5. Xulosa

Psixolog va Holokostdan omon qolgan Viktor Frankl ma’no izlashni insonning asosiy haydovchisi deb hisoblagan.[14] U hayotdagi ma’no hissi odamga qiyinchilik va adolatsizlikka qarshi turish va hatto gullab-yashnash kuchini beradi, deb aytgan.[15]

Hayotdagi ma’no haqidagi savollar ko‘pincha hayotimizda biror narsa yetishmayotganday tuyulganida paydo bo‘ladi. Yuqoridagi nazariyalarning farqiga qaramay, ular biz hayotimizda sinab ko‘rishimiz mumkin bo‘lgan ko‘plab ma’noli narsalar mavjudligi haqida bir to‘xtamga kelishadigandek. Bu haqda do‘stingiz Alex bilan suhbatlashish yaxshi boshlanish nuqtasi bo‘lishi mumkin.[16] Nega? Chunki yaxshi munosabatlar ko‘pincha ma’no manbalari sifatida qadrli hisoblanadi: ehtimol, ma’no ko‘pincha birgalikda yaratiladi yoki topiladi. Tarjimon: Dilshod Khalbekov Tahrirchi: Dilshod Khalbekov Manba: Meaning in Life: What Makes Our Lives Meaningful? - 1000-Word Philosophy: An Introductory Anthology