09:50 / 18.11.2024
, Siyosat

Hukumatning Haqiqiy Maqsadi: Erkinlikmi yoki Nazorat?

Printsipial jihatdan maqsad

Agar Xobbs, Lokk va Xyume to'g'ri bo'lsa, hukumatning ikki asosiy maqsadi shundan iboratki, u shaxslarni bir-biridan himoya qiladi va jamoat tovarlarini ta'minlaydi (birgalikda olganda, umumiy farovonlikni rivojlantirish). Ijtimoiy shartnoma orqali fuqarolar o'zlarining ba'zi erkinliklari va resurslarini himoya va jamoat tovarlari evaziga berishga rozi bo'lishadi. Bu, ijtimoiy shartnoma savolini ko'taradi: odamlar qancha erkinlikdan voz kechishi kerak va qancha hukumat (himoya va jamoat tovarlari)ga muhtoj? Agar huquqni muhofaza qilish organlari bo'lmasa, odamlar deyarli to'liq erkinlikka ega bo'lishlari mumkin (men hibsga olinishdan qo'rqmasdan istalgan narsani qila olishim mumkin!), lekin ehtimol juda oz tartib bo'ladi. Agar har burchakda huquqni muhofaza qilish organlari bo'lsa, juda ko'p tartib bo'lishi mumkin, lekin bu yuqori darajada cheklangan erkinliklar evaziga bo'ladi. To'g'ri muvozanat nima? Oddiy javob yo'q.

Xyumening "Hukumatning kelib chiqishi" haqidagi maqolasida aniqlagan erkinlik va tartib o'rtasidagi bu ziddiyat, hukumatni loyihalash va jamoat siyosatlarini tanlashdagi eng muhim muammolardan biri bo'lib qolmoqda va erkinroq jamiyatlarni istaganlar bilan tartibliroq jamiyatlarni istaganlar o'rtasidagi asosiy kelishmovchilik nuqtasidir.

Hukumatning maqsadlari haqida aytilgan eng ta'sirli bayonotlardan biri AQSh Konstitutsiyasining preambulasida keltirilgan:

Biz, Amerika Qo'shma Shtatlari xalqini, mukammalroq birligini shakllantirish, adolatni ta'minlash, ichki osoyishtalikni ta'minlash, umumiy mudofaani ta'minlash, umumiy farovonlikni rivojlantirish va erkinlikni o'zimiz va avlodlarimiz uchun xavfsiz qilish maqsadida, ushbu Konstitutsiyani qabul qilamiz va tasdiqlaymiz.

Preambulaga ko'ra, hukumatning maqsadi – xalqqa xizmat qilish, tinchlik va farovonlikni ta'minlash, erkinlikni himoya qilish va adolatni rivojlantirishdir. AQSh hukumatining barcha fuqarolariga bu maqsadlarni ta'minlashda muvaffaqiyatga erishganmi? Albatta, dastlab bunday bo'lmagan; Konstitutsiya yozilgan paytda ayollar va mahalliy amerikaliklar uning qoidalaridan himoya qilinmagan, qora tanli odamlar esa mulk sifatida qaralgan, fuqarolik huquqlariga ega bo'lmagan. Hozirgi kunda ham AQSh hukumatining o'zining asosiy maqsadlarini bajarib borgan-bormagani haqida shiddatli munozaralar mavjud.

Amaldagi Maqsad

AQSh Konstitutsiyasida keltirilgan kuchli tushunchalar, Amerikaning Fuqarolar Urushidan oldin ajralib chiqqan va qullikni qo'llab-quvvatlagan Konfederatsiya Shhtatlarining Konstitutsiyasining preambulasini ham tashkil etganligini bilarmidingiz? Xuddi shunday, hech bir mamlakat Inson Huquqlari Universal Deklaratsiyasining (UDHR) maqsadlarini to'liq amalga oshirgan emas va biror mamlakatning asosiy hujjatlarida keltirilgan yuqori maqsadlar va g'oyalar amalda qanday amalga oshirilishi yoki hatto bu hujjatlar haqiqatan nima deyishi haqida odamlar bir xil fikrda bo'lishi kafolatlanmagan.

Konstitutsiyalar farishtalar tomonidan yozilmaydi: ular o'zining shaxsiy manfaatlari va tarafkashliklari, shuningdek, umumiy yaxshilik haqida o'z qarashlari bo'lgan shaxslar tomonidan yoziladi va amalga oshiriladi. AQSh Konstitutsiyasiga oid dalillar, asoschilarining iqtisodiy manfaatlari muhim rol o'ynaganini ko'rsatadi — asoschilar o'z sinf manfaatlarini himoya qilishga harakat qilishgan — lekin boshqa omillar, masalan, ularning ideologik e'tiqodlari, saylovchilarining fikrlari va o'z shtatlari uchun eng yaxshi deb bilgan narsalari (jamoat manfaatlari nuqtai nazaridan) ham shu darajada muhim bo'lgan.

Tarixda hukumatda xizmat qilayotganlarning haqiqiy maqsadlari ko'pincha o'z kuchlarini saqlash yoki kengaytirish bilan bog'liq ekanligini ko'rsatadigan ko'plab dalillar mavjud, garchi ular jamoat manfaatlari yo'lida harakat qilayotganliklarini iddao qilsa ham. Turkiya Prezidenti Rajab Tayyip Erdo'g'anni ko'rib chiqing. Mamlakatni tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilish niyatida, Erdo'g'an o'z kuchini va ichki doirasining kuchini sezilarli darajada konsolidatsiya qilib, ilgari demokratik bo'lgan mamlakatni avtoritarizm tomon boshqarib bormoqda. Butun dunyoda, ko'plab mamlakatlar COVID-19 pandemiyasining pretekstidan foydalangan holda, fuqarolarning huquqlari hisobiga hukmdorlarga bo'ysunishni ta'kidlash orqali yanada avtoritar bo'lib bormoqda.

Shaxslar ko'pincha ba'zi erkinliklarni qurbon qilishga tayyor bo'lishadi, agar bu ularga haqiqiy yoki taxminiy xavfdan himoya qilishda yordam bersa (masalan, terrorchilik hujumlarini oldini olish maqsadida aeroportlarda skriningni kuchaytirish), va hukumatlar o'z fuqarolarini himoya qilish uchun samimiy qadamlarga borishi mumkin. Shunga qaramay, hukumatlar o'z kuchlarini asosan o'z foydalari uchun kengaytirishi ehtimoli katta, fuqarolarining manfaatlari uchun emas.

Tarjimon: Muhammadyusuf Tursunboyev

Siyosat Bo’limi Lideri: Sardor Xamdamov Manba: https://openstax.org/books/introduction-political-science/pages/2-1-what-goals-should-we-seek-in-politics