Yorug'likning ta'siri.

Yorug‘lik bizning qon aylanish ritmimizni sozlashda katta rol o‘ynaydi, u uyqu va ochlik kabi kundalik tartiblarini 24 soatlik jadvalda saqlaydi. To‘r pardamizdagi hujayralarning bir guruhi o‘ziga xos fotosensitiv retinal ganglion hujayralari (ipRGCs nurlanish bu ma’lumotlarini optik nerv orqali markaziy ravishda bir nechta funktsiyalarga ta’sir qiladi.) yorug‘lik haqidagi muhim ma’lumotlarni gipotalamusdagi sirkadiyalik ritmni tartibga soluvchi superxiazmatik yadroga uzatadi.

Quyosh nuri bizning qon aylanish ritmimizni shakllantiradigan eng kuchli ishora yoki sinxronik tashqi omil hisoblanadi. Ammo boshqa turdagi yorug‘lik, shu jumladan mobil telefonlardan chiqadigan yorug‘lik ham rol o‘ynashi mumkin. Shuning uchun mutaxassislar uyqu siklini buzmaslik uchun ko‘pincha tunda ekran vaqtini qisqartirishni maslahat berishadi. Ushbu Claymation videosida bizning sirkadiyalik ritmimiz haqida ko‘proq bilib oling.

Hoy, tungi rejimni yoqsangiz bo‘ladimi, bu meni hushyor turishimga yordam beradi. Hatto tungi rejimning yorug‘ligi biz uchun 24 soatlik jadvalni saqlab turishimiz uchun juda muhim. Nima demoqchisiz, soat bizni kun tartibimizni jadvalda yaxshi ushlab turadimi?

Ha soatlar yordam beradi, lekin bizning tanamizda kundalik siklda juda ko‘p narsalar sodir bo‘ladi, masalan, uxlab qolish va uyg‘onish, och qolish va tanamizning harorati. Bizning miyamiz har 24 soatda sodir bo‘ladigan harakatlarni sinxronlashtirishga yordam beradi, bu aslida sirkadiyalik(qon aylanish) ritm nuri deb ataladi. Ekran yorug‘ligidagi qon aylanish ritm miyaga quyosh nuriga o‘xshash tarzda ta’sir qiladi deb taxmin qilinadi. Vizual yorug‘lik spektri turli to‘lqin uzunliklaridan iborat bo‘lib, biz uning turli ranglarini sezamiz. Bu yerda ko‘zda rangni ko‘rish va kam yorug‘likda ko‘rish uchun mas’ul bo‘lgan konuslar va ustunlar mavjud, boshqa hujayralar ham bor-u ularning bir guruhi o‘ziga xos ravishda fotosensitiv retinal ganglion hujayralari deb ataladi, bu neyronlar yorug‘likka javob berishda faoldir, lekin bizga ko‘rishga yordam bermaydi.

Ustunlar va konuslar bu o‘ziga xos fotosensitiv retinal ganglion hujayralari aksonlarni gipotalamusda joylashgan supermatik yadro deb ataladigan miya hududiga yo‘naltiradi. Gipotalamus - bu asosiy yashash ehtiyojlarida ishtirok etadigan yadrolar yoki neyronlar guruhlari to‘plami, masalan, qon bosimi va tana haroratini tartibga soladigan.

Gipotalamusning supermatik yadrosi ularning sirkadiyan(qon aylanish) ritmi uchun juda muhimdir, bu erda neyronlar kunduzi faolroq, kechasi esa kamroq faol bo‘lgan faollik namunasiga ega. Faoliyat jihatlari o‘zgarishi va hech qanday belgilarsiz siljishi mumkin, siz miyamiz uchun vaqtni to‘g‘irlamaguningizcha oshxona soatingiz qanday tez ishlay boshlashi haqida o‘ylab ko‘ring, bu signallar zitgers deb ataladi.

Ko‘zning to‘r pardasi kunning ma’lum vaqtlarida tebranishlarni o‘zgartirishi mumkin; supermatik yadro 24 soat davomida o‘zgarib turadigan boshqa tana funktsiyalarini sinxronlashtirish uchun miyaning boshqa hududlari bilan aloqa qiladi yoki boshqa qon aylanish funktsiyalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqara oladi. Uyg‘onish vaqtida yana ko‘tariladi, yurak urish tezligi kechasi ham pasayadi, jigar hatto qon aylanish ritmni ko‘rsatadi va ovqat iste’mol qilish quyosh nuri sifatida harakat qilishi mumkin, lekin bu hali ham eng kuchli ishora deb hisoblanadigan bo‘lsa-da, u shu bilan birga bizga uyg‘onish paytida yordam beradi. Kunduzi va kechasi charchashingiz uchun telefoningizdagi ko‘k chiroq sizni hushyor tutishi mumkin va men bu mening tungi rejimni yoqishni so‘rashimning juda uzun yo‘li deb o‘ylayman.

Tarjimon: Isroilova Marjona 
Muharrir: Tillayev Asadbek 
"Miya Ilmi" bo'limi lideri: Jamshidbek Izzatullaev
Manba