Dopamin tomonidan qarash – xohish.

Dopamin tomonidan qarash & xohish.

Dopamin Dinamikasi: Dopaminni tushunish qanday qilib sizning motivatsiyangiz va ahvolingizni oshirishi mumkin?

Dopamin - miyamizda muhim nerv hujayralariga ma‘lumot yotqizib beradigan kimyoviy modda bo‘lib, u bizning hayotga intilishimiz, diqqat-e’tiborimiz va umumiy yaxshi kayfiyatimizda katta rol o‘ynaydi. Shunga qaramay, dopamin haqida ko‘plab afsonalar mavjud, xususan, mashhur "dopamin dozalari" tushunchasi. Ammo, aslida dopamin nima qiladi? Va ushbu bilimdan kundalik hayotimizda motivatsiyani oshirish uchun qanday foydalanishimiz mumkin?

Dopamin orqali shakllanadigan qiziqishni anglab yetish.

Tasavvur qiling, siz maqsad sari intilmoqdasiz — masalan bu katta loyihani yakunlash yoki marafon uchun tayyorlanish bo‘lishi mumkin. Dopamin sizni o‘sha maqsadga eltuvchi asosiy omildir. U nafaqat xohish va intilishni kuchaytiradi, balki jarayonning o‘zini ham mukofotlaydi. "Dopamin dozalari" tushunchasi dopamining rolini haddan tashqari soddalashtiradi; ya‘ni dopamin shunchaki zavq uchun oshishidan ko‘ra, o‘sha zavq yoki yutuqqa intilish jarayonini rag‘batlantiradi.

Dopamining haqiqiy ishlash mexanizmini tushungan holda, uni shijoatimizni kuchaytirish va sog‘lom odatlarni rivojlantirish uchun yo‘naltirishimiz mumkin.

Afsonalarni fosh etish: "Dopamin dozasi" Haqiqatlari

Bir no‘tug‘ri tushuncha  shundaki, dopaminning yuqori darajalari bizga darhol lazzat baxsh etadi va lazatning "doza" sini  beradi. Haqiqatan, vaziyat murakkabroq. Dopamin ko‘proq xohish bilan bog‘liqdir va kamroq rohat bilan bog‘liq bo‘ladi. U darhol rohat bermasdan, bizni mukofotli deb bilgan narsalarimiz sari qaratadi.

Bu bilim tezkor dopamin o‘zgarishlariga, masalan, ijtimoiy tarmoq bildirishnomalaridan tushayotgan tezkor dopamin dozasi bo‘lgan noto‘g‘ri qarashlarni yo‘q qiladi. O‘zgaruvchan yuqori darajalarga emas, balki uzoq muddatli motivatsiya va qoniqishni oshirish uchun dopamin darajalarini parvarish qilishga e’tibor berishimiz kerak.

Sovuq suvga cho‘milish: Dopamindagi tabiiy o‘sish.

Dopamin darajasini barqaror ravishda oshirishning tabiiy va samarali usuli - sovuq suvga cho‘milishdir. Tadqiqotlar va shaxsiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, sovuq suvga tushish sezilarli va davomli dopamin ko‘tarilishiga olib keladi. Bu usul kayfiyatni yaxshilash, diqqatni oshirish va vaqt o‘tishi bilan chidamlilikni oshirishga yordam beradi.

Sovuq suvga cho‘milish orqali biz dopamin darajamizni sog‘lom tarzda "qayta sozlaymiz", bu esa ruhiy ravshanlikni ta’minlaydi va kun davomida motivatsiyamizni saqlashga yordam beradi.

Barqaror Motivatsiya Uchun Dopamin o‘sishlarini va boshlang'ich chegarasini bir muvozanatda saqlash.

Har bir dopamin o‘sishidan so‘ng pasayish kuzatiladi. O‘yinlar, xaridlar yoki hattoki qizg‘in jismoniy mashg‘ulotlar kabi qiziqarli faoliyatlar bizga dopamin "dozalar"ni beradi, ammo ular asosiy qoniqish darajamizni pasaytirishi ham mumkin. Shu sababli, yuqori hissiy holatlardan keyin oddiy vazifalarga nisbatan motivatsiya yo‘qolishi mumkin.

Kalit esa bu o‘shishlarni boshqarishda. Yuqori dopaminli faoliyatlarni taqsimlab, kundalik ishlarimizni haddan tashqari jumbushga keltiradigan qilmasdan qiziqarli qilib tursak, barqaror motivatsiyani saqlab qolishimiz mumkin. Bu balans motivatsiyamizni saqlashga va kundalik vazifalarimizni yanada yoqimli qilishga yordam beradi.

Ijtimoiy media chalg‘ish: smartfonlar dopaminga qanday ra’sir ko‘rsatadi?

Smartfon, foydali bo‘lsa-da, dopamin bilan bog‘liq jihatdan xavfli bo‘lishi mumkin. Doimiy bildirishnomalar, xabarlar va ilovalar doimiy dopaminni qo‘zg‘aydi, bu esa oxir-oqibat bizning motivatsiyamizni kamaytirishi mumkin. Har bir "jang" etgan tovush bilan bizning miyamizga tezkor dopamin beradi, bu esa vaqt o‘tishi bilan asosiy qoniqish darajasini pasaytirib, hayotimizning boshqa jihatlaridagi motivatsiya va mamnuniyatni buzadi.

E’tiborni talab qiluvchi vazifalar davomida smartfondan foydalanishni cheklash, dopamin qo‘zag‘ashiini nazorat qilish va diqqatni biz uchun muhim bo‘lgan narsalarga jamlashda yordam beradi.

Vaqti-vaqti bilan mukofotlash qudrati.

Agar bir vaqtlar zavq bilan bajargan ishlaringizga qiziqishni yo‘qotgan bo‘lsangiz, bu holat sizga tanish. Motivatsiyani davom ettirishning eng samarali usullaridan biri bu vaqti-vaqti bilan mukofotlaishdir. O‘zimizga har doim emas, balki ba’zi hollarda mukofot berish orqali qiziqish va zavqni uzoq vaqt davomida saqlab qolishimiz mumkin. Bu xuddi hayotingizdagi bir oz kutilmagan lahzalarni qo‘shishga o‘xshaydi; mukofotlar kamroq kutilganda, motivatsiya yuqori bo‘ladi va tajriba yanada to‘liqroq bo‘ladi.

Dopaminga aql bilan yondashish.

Dopaminning murakkab jihatlarini tushunish uchun nevrolog bo‘lish shart emas; bu shunchaki bizning tanlovlarimiz motivatsiyamiz va kayfiyatimizga qanday ta’sir qilishini anglashni anglatadi. Muvozanatli faoliyatlarni kiritish, ijtimoiy media chalg‘itishlarni kamaytirish va vaqti-vaqti bilan mukofotlardan foydalanish orqali biz dopamindan muvozanatli tarzda foydalanishimiz mumkin.

Ushbu amaliyotlar orqali biz nafaqat motivatsiyamizni oshiramiz, balki hissiy holatlarimizni ham chuqurroq tushunib, maqsadlarimizga barqarorlik va qoniqish bilan intilamiz.

Tarjimon: Mustafo Tairov

Muharrir: Tillayev Asadbek 

"Miya Ilmi" bo'limi lideri: Jamshidbek Izzatullaev